کد مطلب:25362 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:735

گنجینه پرسمان » اديان و مکاتب

درخصوص فرقه مجسمه توضيح دهيد.

نويسندگان ملل و نحل از گروهي از مسلمانان به عنوان مشبّهه و مجسّمه ياد كردهاند. اين گروه و فرقه خداوند را به موجودات جسماني، تشبيه ميكنند و براي خداوند دست و پا و ديگر اعضاي موجودات جسماني را قرار ميدهند. مجمسه به معناي اعتقاد به جسماني بودن خداوند است.

نفوذ عقايد پيروان اديان و مذاهب ديگر در دنياي اسلام، پس از تلاقي و برخورد امت اسلامي با ملل مختل در پيدايش چنين عقيدهاي و يا لااقل در توسعه آن مؤثر بوده، ولي نبايد اين مطلب را ناديده گرفت كه آيات متشابه درباره صفات خداوند زمينه ساز آن بوده. زيرا در اين آيات صفاتي براي خداوند ثابت شده كه مفاد ظاهري و ابتدايي آن، تشبيه و تجسم است. ابنخلدون (متوفاي 808 هجري) در اين باره سخن گويايي دارد كه يادآور ميشويم:

أ) آياتي كه بر تنزيه خداوند از صفات اجسام دلالت دارد.

ب) آياتي كه ظاهر آنها موهم تشبيه است.

اكثر صحابه و تابعين دسته اول را گرفته و درباره دسته دوم سكوت كردهاند، ولي عدهاي به ظاهر آيات متشابه تمسك كرده، گرفتار تشبيه شدهاند. برخي به تشبيه در ذات گراييده و براي خدا دست و پا و صورت ثابت كردهاند، در نتيجه گرفتار تجسم آشكار شدهاند. اما نه مانند ديگر اجسام گروهي از آنان به تشبيه در صفات قايل شدند و براي خداوند جهت و استوا نزول و صدا و حرف و مانند آن را اثبات كردند. چون اين صفات مستلزم تجسم است، براي رهايي از پيامدهاي نادرست آن گفتند: خداوند جهت دارد، ولي نه مانند جهات اجسام؛ صدا دارد، نه مانند ساير صداها.(1)

در شكلگيري گروه مجسمه علاوه بر جمود فكري در تفسير آيات، اخبارگري،(2) جعل احاديث و برخي حكومتها نيز نقش داشتهاند(3)، مضافاً بر اين كه دوري از معارف اهل بيت(ع) نيز در شكلگيري اين گروه تأثيرگذار بوده است. اگر بنيانگذاران و طرفداران اين گروه در تفسير آيات و روايات پيامبر(ص) از معارف اهل بيت و عقل بهره ميگرفتند، دچار انحراف فكري نميشدند. در آيات متعدد و روايات مختلف آمده است كه خداوند جسم نيست: ليس كمثله شيء و هو السّميع البصير؛ همانند او چيزي نيست او شنوا و بينا است.(4)

پينوشتها:

1 - الملل و النحل شهرستاني،، ج 1، ص 103 به بعد؛ عبدالله مبلغي، ج 3، ص 1308 - 1314.

2 - جعفر سبحاني، فرهنگ عقايد و مذاهب اسلامي، ص 69.

3 - عبدالله مبلغي، همان.

4 - شورا (42) آيه 11.